Teknolojide Dişli Takımlar Ne İşe Yarar?
Dişii tahılları iki veya daha fazla dişli çarkının birbirine geçmesine dayanır. Bir yerden bir başka yere tork aktarır ve dönüş hızını değiştirirler.
Bir dişli üzerinde insan dişlerine benzeyen diş çıkıntıları vardır. Dişli takımı birbirine geçmiş iki veya daha fazla dişliden meydana gelir. Bir dişli takımı yön, hız ve dönüş torkunu değiştirebilir.
DÖNÜŞ HIZI
Birbirine geçmiş iki dişli zıt yönlerde dönerler. Dönüş hızı genellikle bir dakikadaki tur olarak, kısa r.p.m. (d/d) olarak ifade edilir. Bir saniyede bir tam tur atan dişlinin dönüş hızı 60 r.p.m.’dir. Birbirine geçmiş iki dişlinin oranlı dönüşü dişli çarkları üzerindeki dişlerin oranına göre değişir. Sadece iki dişli üzerindeki diş sayısı eşitse aynı hızda dönerler. Eğer diş sayıları farklıysa, daha faz dişe sahip olan dişli, daha çok dişi olan dişli çarktan daha hızlı döner. Eğer dişli sayıları 8 ve 16 ise, dişli oranı (vites oranı) 1:2’dir. Dişlilerin hızı ise 2:1 ’dir. Küçük olan 50 d/d ile dönüyorsa, büyük olan 25 d/d ile döner.
DÖNÜŞ KUVVETİ
Şanzıman, çark ve bir manivela kolundan meydana gelen bir bileşimdir. Her dişli sanki çark merkezine bir manivela bağlıymış gibi davranış gösterir. Dişli takımında, giriş miline bağlı dişlinin üzerindeki dişler, dişler dişliler üzerinde manivela kuvveti kullanır. Küçük bir dişli, büyük bir dişliyi döndürdüğünde, mekanik avantaj vardır. Büyük olan dişli daha fazla torkla, ancak daha yavaş hareketle döner.
DİŞLİLER VE ZİNCİRLER
Bazı makinelerde bir zincirle bir araya getirilmiş dişliler bulunur. Örneğin bisikletler. Dişli üzerindeki dişler, zincir üzerindeki yuvalara girer. Dişliler aynı yönde dönerler. Birbirine uyum sağlayan dişlilerle hız değişir ve döndürme gücü her dişli üzerindeki diş sayısına göre değişir.